Leiðangur líffræðinga til Surtseyjar 2009
Líffræðingar fóru í sinn árlega leiðangur til Surtseyjar dagana 13.–16. júlí 2009. Að þessu sinni voru þrír menn frá Náttúrufræðistofnun Íslands í leiðangrinum, auk þátttakenda frá Landbúnarðarháskóla Íslands, Náttúrustofu Suðurlands, Hafrannsóknastofnuninni og Matís. Í leiðangrinum var gróður og fuglalíf eyjarinnar kannað, skordýrum safnað, öndun og ljóstillífun í gróðri mæld, útbreiðsla þörunga og dýra í fjörum könnuð og sýnum safnað af örverum sem lifa við óvenjulegar aðstæður í Surstey. Í ljós kom að hægt hefur á landnámi nýrra plöntutegunda í eynni en smádýralíf hefur hins vegar eflst og fundust nokkrar nýjar tegundir. Leiðangurinn var farinn í samvinnu við Surtseyjarfélagið og Umhverfisstofnun.
Gróður
Að þessu sinni fannst 61 tegund háplantna á lífi í eynni og hafði þeim fækkað um tvær frá síðasta ári. Engir nýir landnemar komu í leitirnar en gróður heldur þó stöðugt áfram að þéttast og færast út. Í máfavarpinu á suðurhluta eyjarinnar eru það einkum tegundirnar túnvingull, vallarsveifgras og baldursbrá sem eru í mestri sókn. Á sendnu landi við jaðar varpsins og utan þess hafa tegundirnar holurt, melskriðnablóm og kattartunga aukist mikið. Mosar virðast einnig hafa aukist að þekju, einkum á hraunklöppum í máfavarpinu þar sem mikilla áburðaráhrifa gætir frá fuglunum. Ljóstillífun og jarðvegsöndun var mæld í föstum rannsóknareitum í misgrónu landi. Mikill munur var á virkni eftir þéttleika gróðurs.
Fuglar
Fuglalíf í eynni virtist í svipuðu horfi og síðustu ár. Í máfavarpinu voru talin liðlega 200 pör af svartbak, sílamáf og silfurmáf en mest var af svartbak og sílamáf. Mikið var einnig af fýl, teistu og ritu í varpi. Af landfuglum hafa snjótittlingur, maríuerla og þúfutittlingur komið upp ungum. Hrafnsparið sem verpti í Surtsey annað árið í röð hafði komið upp einum af fimm ungum sínum sem voru í hreiðrinu í vor. Tveir stálpaðir hrafnsungar fundust hins vegar dauðir úr hor. Höfðu þeir komist úr hreiðri en ekki náð að bjarga sér. Heiðlóa og grágæs sem fundust með hreiður í eynni í maí sáust hins vegar ekki og virðist varp þeirra hafa misfarist.
Starfsmenn Náttúrustofu Suðurlands könnuðu sérstaklega hvort sjósvala og stormsvala væru teknar að verpa í Surtsey en þær finnast í nokkrum Vestmannaeyjanna. Þessar tegundir fara leynt og eru einkum á ferli að næturlagi. Farið var á líklega varpstaði og söngur þeirra spilaður af upptökum. Engin köll heyrðust frá þeim eða önnur merki um að þær hafi sest að í Surtsey. Nokkrar aðrar tegundir fugla sáust í eynni, en af þeim vöktu 12 krossnefir mesta athygli. Þeir héldu sig á norðurtanganum þar sem þeir sóttu æti í fjöruarfabreiður.
Þistilfiðrildi í Surtsey, flækingur frá suðlægum slóðum. Ljósm. Borgþór Magnússon. | Krossnefur, fáséður gestur í Surtsey, leitar að æti í fjöruarfabreiðu. Ljósm. Borgþór Magnússon. |
Smádýr
Mjög líflegt smádýralíf var í eynni en það hefur aukist ár frá ári með vaxandi gróðri. Safnaðist mikið í gildrur og háf en sýnin þarfnast frekari greiningar. Ljóst er þó að nokkrar nýjar tegundir hafa borist til eyjarinnar. Þeirra á meðal er frætíta (af ættbálki skortítna) sem er ófleygt skordýr. Ungviðið lifir í mosa en fullorðnu dýrin á fæjum ýmissa plantna. Ertuygla, á lirfustigi, fannst einnig í fyrsta skipti og var hún á haugarfa. Einnig fannst hnoðakönguló í fyrsta sinn. Allmörg þistilfirðildi sáust í ferðinni en þau hafa borist til landsins frá suðlægari slóðum.
Aðrar rannsóknir
Starfsmenn frá Hafrannsóknastofnuninni könnuðu útbreiðsla þörunga og dýra í fjörum á noðurhluta eyjarinnar. Ekki var að sjá að mikil breyting hefði orðið á lífríki fjörunnar á þeim tíu árum sem liðin eru frá því hún var skoðuð síðast. Sérfræðingur frá Matís rannsakaði örverur í Surtsey. Hann tók sýni af vatni í borholu sem nær langt niður fyrir sjávarmál, en jarðhita gætir í holunni. Einnig tók hann sýni af jarðvegi og bergi. Sýnin verða greind í rannsóknastofu.
Viggó Þór Marteinsson og Erpur Snær Hansen taka sýni úr borholu. Ljósm. Borgþór Magnússon. | Veðurstöðin risin á hrauninu í Surtsey í maí 2009. Ljósm. Borgþór Magnússon. |
Leiðangursmenn
Þátttakendur frá Náttúrufræðistofnun voru Borgþór Magnússon, leiðangursstjóri, Erling Ólafsson og Sigurður H. Magnússon; Bjarni Diðrik Sigurðursson frá Landbúnaðarháskóla Íslands, Karl Gunnarsson og Svanhildur Egilsdóttir frá Hafrannsóknastofnuninni; Ingvar Atli Sigurðsson og Erpur Snær Hansen frá Náttúrustofu Suðurlands og Viggó Þór Marteinsson frá Matís. Hin aldna kempa Sturla Friðriksson tók einnig þátt í leiðangrinum en hann fór fyrir rannsóknum í Surtsey um árabil. Þetta mun hafa verið fimmtugasta heimsókn Sturlu til eyjarinnar.
Nýtt rit um rannsóknir í Surtsey
Nýlega gaf Surtseyjarfélagið út veglegt rit um rannsóknir í Surtsey. Það er tólfta ritið sem félagið gefur út í ritröðinni „Surtsey Research”, en það fyrsta kom út árið 1965. Í hinu nýja riti eru birtar 16 fræðigreinar um jarðfræði, landlíffræði og sjávarlíffræði. Átta af greinunum eru ritaðar af sérfræðingum Náttúrufræðistofnunar. Ritið er gefið út á ensku og er með formála eftir Steingrím Hermannsson sem var formaður félagsins frá árinu 1965 til vorsins 2009. Steingrímur hefur nýlega hætt formennsku í félaginu en Hallgrímur Jónasson, forstöðumaður Rannsóknamiðstöðvar Íslands, var kjörinn nýr formaður félagsins á aðalfundi þess í júní 2009. Sjá nánar á heimasíðu Surtseyjarfélagsins.