Slóðir fiðrildanna

Oft er spurt hvaða áhrif hlýnandi loftslag komi til með að hafa á lífríki landsins. Ýmsar breytingar eru farnar að koma fram á gróðurfari og dýralífi sem tengja má loftslagsbreytingum og breyttum búskaparháttum eða samspili þessara og jafnvel fleiri þátta. Einnig velta menn vöngum yfir hugsanlegum áhrifum en vangaveltur verða seint ígildi beinna rannsókna og vöktunar.

Á Náttúrufræðistofnun Íslands fer fram skipulögð vöktun á stofnum fiðrilda. Verkefnið hófst árið 1995 eða um það leyti sem breytinga fór að gæta svo almennt væri eftir því tekið. Stöðluð sýnataka hefur síðan farið fram óslitið á tveim stöðum, í Fljótshlíð og Öræfum, eða alls í 14 ár. Þann 12. nóvember næstkomandi lýkur sýnatöku ársins 2008.

Sýnatakan fer fram sjálfvirkt með þar til gerðum ljósgildrum sem laða að sér fiðrildin og fanga þau. Gildrurnar eru tæmdar einu sinni í viku frá miðjum apríl og fram í miðjan nóvember. Þannig er skráð afkoma tegundanna sem hver og ein á sinn takmarkaða flugtíma á þessu tímabili. Fram kemur hvernig ein tegund tekur við af annarri og hvernig aðrar spila saman. Margt má lesa út úr gögnunum, m.a. um stofnbreytingar á milli ára eftir árferði hverju sinni og innrásir útlendra tegunda með loftstraumum frá öðrum Evrópulöndum, sem sumar hverjar bíða færis á að nema hér land. Verkefnið hefur þegar stóraukið þekkingu á fiðrildunum okkar og spennandi er að fylgjast áfram með framvindu mála eftir því hvernig loftslag þróast.

Máttur ljóssins laðar að sér fiðrildin. Ljósgildra á Mógilsá í Kollafirði lýsir upp umhverfið á dimmri nóttu 29. september 2008. Ljósm. Erling Ólafsson.	Haustfeti (Operophtera brumata) hefur látið ljósið tæla sig og sest á gildruna. Mógilsá 29. september 2008. Ljósm. Erling Ólafsson.

Auk upphafsstaðanna tveggja, Tumastaða í Fljótshlíð og Kvískerja í Öræfum, hefur sýnataka farið fram víðar í skemmri tíma. Sýnataka fór fram í Skaftafelli um nokkurra ára skeið en var aflögð. Á þessu ári hefur sýnum verið safnað á fjórum stöðum öðrum, þ.e. Mógilsá í Kollafirði (síðan 2005), Rauðafelli (2005) og Skógum (2006) undir Eyjafjöllum og á vegum Náttúrustofu Norðausturlands við Ásbyrgi í Kelduhverfi (síðan 2007).

Gríðarmikil gögn hafa safnast fyrir og enn er töluvert í land með úrvinnslu þeirra og kynningu. Verkefnið er kynnt ítarlegar annars staðar á vefsíðu Náttúrufræðistofnunar (sjá hér).

Það skal áréttað að mikilvægt er að fylgjast náið með áhrifum loftslagsbreytinga á lífríki landsins okkar. Slíkar rannsóknir hafa ekki einvörðungu fræðilegt gildi, þar sem þekking á áhrifum á einstaka hópa lífvera getur skýrt ýmsar aðrar breytingar sem kunna að skipta meira máli fyrir þjóðarhag. Það þyrfti því að hrinda í framkvæmd vöktunarverkefnum af mörgum toga sem allra fyrst, þ.e. áður en lestin hefur brunað framhjá okkur. Það verður nefnilega ekki vaktað eftir á frekar en tryggt.